راهکارهای تحقق شعار سال

به گزارش قائم آنلاین، بیش از ۲۰ سال است رهبر معظم انقلاب به شکل‌های مختلف، لزوم حمایت از تولید ملی و نیز دانش بنیان بودن آن را چه در قالب شعار سال یا در سخنرانی‌ها و دیدارهایشان بیان می‌کنند. باید بررسی کرد در حالی که عمر تحول بنیادین در برنامه توسعه کشورها به حدود ده سال کاهش یافته است، اگر نگوییم ۴۰ سال بعد از انقلاب، حداقل در ۲۰ سالی که رهبری موضوع حمایت از تولید ملی را طرح کرده‌اند و به تبع ایشان، مسئولان شعار حمایت از تولید ملی را می‌دهند، چرا در توسعه تولید ملی پیشرفته و قابل رقابت در دنیا در کشور اتفاق ویژه‌ای نیفتاده است.

باید گفت اگر به علل اصلی مشکلات توسعه تولید ملی دارای فناوری پیشرفته توجه ویژه‌ای نکنیم، بازهم با همه شعارها، اتفاق مؤثری در توسعه تولید ملی نخواهد افتاد. به نظر می‌رسد مشکل اول این است که ما هنوز استراتژی توسعه صنعتی خود را تعیین تکلیف نهایی نکرده‌ایم؛ ما باید براساس مزیت‌های ویژه کشورمان چه به لحاظ منابع طبیعی و چه به لحاظ نیروی انسانی، تصمیم بگیریم در چه حوزه‌هایی می‌خواهیم قدرت رقابت در دنیا پیدا کنیم. قدرت رقابت پیدا کردن چه به لحاظ کیفیت و چه به لحاظ قیمت با تصاحب فناوری پیشرفته تحقق می‌یابد.

برای این‌که صاحب فناوری پیشرفته شویم علاوه بر اراده دولت و برنامه‌ریزی هوشمندانه برای تحقق آن، باید بنگاه‌های تولیدی بزرگی به‌وجود بیاید که توان ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه قوی برای تولید فناوری را داشته باشد.

مطلب مهم دیگر، توجه به اقتصاد مقیاس است. متاسفانه مشخص نیست به چه دلیلی وزارت صنعت، معدن و تجارت این قدر بی‌رویه اجازه تأسیس واحدهای تولیدی بدون رعایت داشتن حداقل بازار برای سودآوری را می‌دهد.

فناوری پیشرفته، امروز در دنیا ابزار رقابت است و کالای فروشی مثل اقتصادهای منبع بنیان نیست.

برای ایجاد واحد تحقیق و توسعه قوی، بنگاه‌های تولیدی باید دارای سودآوری مناسب داشته باشند و لذا اقتصاد مقیاس برای آنها ضروری است. ما باید عرصه رقابت خود را در صحنه بین‌المللی بدانیم. به نظر می‌رسد چون توان و قابلیت نظارت درست بر کار تولیدکنندگان را نداریم، با درست کردن رقیب‌های غیرضروری به زعم خود ایجاد رقابت و در واقعیت با ایجاد واحدهای تولیدی ضعیف همه را تخریب کرده‌ایم.

معنی داشتن واحدهای متعدد تولیدی متوسط و کوچک، صنایع مونتاژی است و رقابت مخرب در فروش محصول یا گرفتن خدمات یارانه‌ای برای تولید و این یعنی توسعه فساد؛ از سیستم بانکی گرفته تا گمرک و مدیران خرید و … . شرکت‌های متوسط و کوچک عموماً باید در زنجیره تأمین شرکت‌های بزرگ شکل بگیرند و برای توسعه فناوری آنها نیز باید موسساتی مانند جهاددانشگاهی در ایران، شبیه فرانهوفر در آلمان یا کیست در کره جنوبی این مأموریت را انجام دهند.

نکته مهم دیگر کنترل واردات بی رویه است. بودجه ارزی مملکت ما باید صرف خرید ماشین آلات تولید و تجهیزات آزمایشگاهی شود که هم باعث توسعه فناوری و هم ارتقای سطح تولید به لحاظ کیفیت و قیمت می‌شود. در این مقوله نباید اجازه داد واردکنندگان محصولات خارجی در تصمیم‌گیری دولت و مجلس تاثیرگذار باشند و به بهانه افزایش رقابت، کمر تولیدکننده ایرانی را بشکنند و همچنین از سوی دیگر باید موانع ورود بی‌دردسر مواد اولیه و ارسال ارز به خارج را برای تولیدکنندگان ایرانی برطرف کرد.

تحریم باید به شکل معقول برداشته شود و شرایط خارجی کشور به گونه‌ای باشد که به ازای فروش نفت خود، مجبور به واردات کالا از کشورهای خریدار نفت نباشیم.

موضوع دیگر، ضرورت وجود متولی برای تولید فناوری پیشرفته و کاربرد آن است. اگر اولویت‌های توسعه کشور در بخش صنعت و کشاورزی مشخص شود براحتی نیازهای فناورانه قابل احصا است. فناوری را یا باید خودمان تولید کنیم یا باید از خارجی‌ها بگیریم؛ اگر بخواهیم خودمان تولید کنیم باید بموقع نسبت به تولید آن اقدام کنیم و آزمایشگاه‌های مرجع هم برای تائید کیفیت محصولات پیشرفته داشته باشیم. بهترین راه برای گرفتن فناوری از خارج مرزها، مدیریت و واگذاری بخشی از بازار به شرکت‌های صاحب فناوری در مقابل انتقال فناوری و سپس فهم و جذب فناوری و ارتقای آن است. در هر صورت چه محصول ایرانی را با فناوری خودمان بسازیم و چه از طریق انتقال فناوری، نکته اساسی مصرف آن توسط مردم یا صنعت است. راهکار مشخص و آزمایش شده‌ای هم در دنیا برای آن وجود دارد. بهترین راهکار وجود سازمان متولی برای تولید فناوری و بویژه کاربرد آن است. با تعارف و شعار و چهره هفت رنگ و پرنفوذ واردکنندگان، صاحب فناوری نمی‌شویم. باید با هر کسی که صرفاً برای منافع شخصی خودش و از طریق بهانه‌گیری‌های به ظاهر موجه، مانع خرید و کاربرد کالای باکیفیت داخلی می‌شود چه در بخش دولتی، غیردولتی و خصوصی، برخورد شود. این کار هم با بخشنامه درست نمی‌شود. در تمام دولت‌ها چندین بخشنامه ممانعت از خرید خارجی کالاهای دارای ساخت مشابه داخلی صادر شده ولی ترتیب اثری به آن داده نشده است. سازنده داخلی محصول استاندارد باید بداند اگر به‌جای خرید محصولش، خرید خارجی کالای مشابه انجام می‌شود، به چه سازمانی شکایت کند.

در حال حاضر هم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داریم و هم معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، اما کار آنها هم در نهایت شده توزیع پول برای تولید علم و فناوری آن‌هم به‌صورت موازی و هیچ‌کدام نیز مسئولیتی برای کاربرد ندارند یا اساساً قدرتی برای برخورد به آنها داده نشده است. ما ظاهراً دوست داریم برای مردم خودمان و خارجی‌ها پز تولید علم و فناوری بدهیم و تأمین نیازهای مردم و صنعت باید توسط واردکنندگان با نفوذی انجام شود که دارای ارتباطات قوی نیز هستند. بحث تعیین‌کننده دیگر در حمایت از تولید محصول باکیفیت ایرانی و تشویق به ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در بنگاه‌های صنعتی، ارائه خدمات بانکی ارزان قیمت به تولیدکنندگانی است که با ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه قوی به صورت پیوسته سعی می‌کنند فناوری محصولات تولیدی خود را ارتقا دهند.

کره جنوبی الگوی موفق حمایت هوشمندانه در توسعه تولید فناورانه است و مطلب اجتناب ناپذیر دیگر این‌که ما برای پیشرفت کشور به یک مدل یا رویه واحد موردقبول همه جناح‌های سیاسی و نخبگان علمی، فناورانه، فرهنگی و اجتماعی کشور در حوزه سیاست داخلی و خارجی نیاز داریم. لذا ضروری است گفت‌وگو جهت رسیدن به این رویه مشترک، هرچه سریع‌تر در کشور صورت گیرد تا امکان برنامه ریزی درازمدت برای کشور فراهم شود. تاکید مقام معظم رهبری به درون‌زا و برون‌نگر بودن برنامه پیشرفت کشور، چراغ راهی روشن برای گفت‌وگو در رسیدن به روش واحد برای اداره کشور است و سخن آخر این که چه در حوزه مدیریت و چه در حوزه تولید در کشور، کار باید به کاردان خودباور سپرده شود. نباید جوانگرایی بی‌مورد انجام شود و از طرفی هم نباید برای احتیاط سراغ مدیران مسنی برویم که نه باور به فناوری دارند و نه رفتن به راه‌های درست برای کسب آن را می‌دانند و نهایت همت آنها انجام امور مملکت و اجرای پروژه‌ها با سرمایه و فناوری خارجی است. اگر از توسعه فناوری حمایت می‌کنند، کار آنها نمایشی و به زعم خودشان دفع شر دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است. برای مقاطع مختلف انقلاب باید مدیران مناسب برای همان دوره را تربیت یا انتخاب کنیم.

حمیدرضا طیبی

رئیس جهاد دانشگاهی